DAH-LING - De muze achter het parfum

Tijdens haar Londense jaren speelde Tallulah in zestien toneelstukken, variërend van regelrechte troep ("Conchita", "The Creaking Chair", "Mud and Treacle") tot de Pulitzer Prize-winnende "They Knew What They Wanted". Ze miste het spelen van Sadie Thompson in Somerset Maugham's "Rain" toen Maugham haar op het laatste moment afwees, waardoor ze zo wanhopig werd dat ze dacht dat ze zelfmoord zou proberen en, volgens Lobenthal, "slikte ze twintig aspirines, krabbelde een zelfmoordbriefje-'It ain't goin' to rain no moh'-en ging op haar geplande baar liggen." De volgende ochtend, toen ze zich goed voelde, werd ze gewekt door een telefoontje waarin haar gevraagd werd een hoofdrol te spelen in Noël Coward's "Fallen Angels".

EEN SCHEPSEL VAN HET TONEEL

Haar leven in Londen was nauwelijks beperkt tot werk. Ze was net zo beroemd om haar streken buiten het toneel als om haar flamboyante optredens. In haar autobiografie vertrouwt ze me toe: "Heb ik in het duister laten doorschemeren dat ik acht jaar lang een groot gat in Londen heb geschoten? Nou, dat heb ik verdomd goed gedaan, en het was allemaal een stimulans voor mijn ego, opwindend! Londense beaux schreeuwden om mijn gezelschap." Haar zeer gepubliceerde affaires varieerden van tenniskampioen Jean Borotra tot Lord Birkenhead en een frauduleuze Italiaanse aristocraat met wie ze bijna trouwde. En natuurlijk was Napier Alington altijd in haar gedachten en vaak in haar bed.

Maar toen het decennium ten einde liep, besloot ze dat het tijd was om naar huis te gaan: ze naderde de dertig, Naps trouwde met de dochter van een graaf en ze had geen geld meer, want ze gaf altijd alles uit wat ze verdiende. En plotseling lag de weg voor haar open, via een buitengewoon aanbod van Paramount, vanaf vijfduizend dollar per week. Dit was het moment waarop Hollywood, met de recente komst van het geluid, elke aantrekkelijke toneelster aannam die het kon vinden, en de exotische Tallulah, met haar hese verleidelijke stem, zou wel eens de volgende Garbo, de volgende Dietrich kunnen blijken te zijn. "Hollywood voor mij ben ik bang," schreef ze aan haar vader en in januari 1931 vertrok ze naar New York.

In anderhalf jaar tijd maakte Bankhead zes speelfilms (en veel geld), maar geen enkele werkte echt. Het maakte niet uit of ze van een balkon sprong in plaats van terug te gaan naar haar blinde man, ontsnapte uit een onderzeeër die gesaboteerd was door haar gestoorde man of de straat op ging om geld te krijgen voor de medicijnen die haar wanhopig zieke man nodig had - de recensenten zeiden dat ze verspild werd aan zulke clichématige films of dat ze niet voldeed. Het komt erop neer dat het publiek haar gewoon niet mocht. George Cukor, die haar ooit regisseerde, concludeerde dat ze van nature niet fotogeniek was: "Op het scherm had ze prachtige botten, maar haar ogen waren geen ogen voor films. Ze zagen er op de een of andere manier dood uit." De realiteit was dat ze in de eerste plaats en altijd een schepsel van het toneel was, dat er alles aan deed om haar larger-than-life persoonlijkheid op een publiek te projecteren, maar nooit om een camera toe te staan haar gezicht te verkennen en haar gevoelens te onthullen. De films kooiden en onderdrukten haar. (Ze deden hetzelfde met een ander podiumfenomeen, Ethel Merman.) Bette Davis, die duidelijk baat had gehad bij het bestuderen van haar spraakpatronen en vocale maniërismen, brandde het scherm op; Tallulah bluste het.

Ze had echter wel plezier in Hollywood, met haar Rolls, haar bruine kleur en haar non-stop feestjes. Joan Crawford herinnerde zich: "We aanbaden haar allemaal. We waren gefascineerd door haar, maar we waren ook doodsbang voor haar. . . . Ze had zo'n autoriteit, alsof ze de aarde regeerde, alsof ze de eerste vrouw op de maan was." Er waren de gebruikelijke seksuele escapades, waaronder een ontmoeting met Johnny (Tarzan) Weissmuller in het Garden of Allah zwembad, waarover ze meldde dat ze "een zeer tevreden Jane" was geweest. Maar het grootste schandaal dat ze veroorzaakte was een opmerking die ze maakte in een interview: "Ik heb al zes maanden geen affaire gehad. Zes maanden! Te lang. ... ik wil een man." Dit was niet het soort publiciteit dat de studio's of het kantoor van Hays door de vingers konden zien en het hielp haar terug te sturen naar Broadway (met haar verdiensten van tweehonderdduizend dollar).

Gedurende een half dozijn jaar faalde ze in alles wat ze probeerde op het toneel, het meest spectaculair in 1937, toen ze de rampzalige vergissing beging om "Antonius en Cleopatra" te spelen: ze had geen klassieke techniek en ze weigerde gecoacht te worden. De tekst werd ook afgeslacht - in de climaxscène werden bijvoorbeeld de sterfgevallen van Cleopatra's dienstmaagden geschrapt ("Want natuurlijk, schat, we willen maar één sterfgeval in die scène!"). Een criticus schreef dat ze "meer een slang van de Swanee was dan van de Nijl"; een ander schreef: "Tallulah Bankhead voer gisteravond de Nijl af als Cleopatra en zonk.

In deze ramp zat ook een tweederangs acteur gevangen, John Emery, die Tallulah had opgepikt in het zomercircuit en met wie ze nogal nonchalant was getrouwd. Emery zag er goed uit, was bekwaam en beminnelijk. Het beste van alles was dat hij een duidelijke gelijkenis vertoonde met John Barrymore, en niet alleen in profiel: jaren eerder, toen Barrymore zichzelf aan haar onthulde in zijn kleedkamer, had Tallulah zichzelf (en iedereen binnen gehoorsafstand) gezworen nooit met een man naar bed te gaan die niet "zo groot als Barrymore" was, en ze beweerde vervolgens dat ze zich aan haar woord had gehouden. (Aangezien ze ook vijfhonderd of meer veroveringen claimde, was ze misschien niet altijd zo kieskeurig). Een van Tallulah's feesttrucs was om gasten naar de grote slaapkamer te begeleiden, de dekens van het bed waarin Emery lag te slapen naar achteren te gooien en te kraaien: "Heb je ooit eerder zo'n grote lul gezien?" Dus grootte was belangrijk, maar uiteindelijk, in zijn geval, niet genoeg. Al snel vertelde ze mensen: "Nou, schat, het wapen mag dan van bewonderenswaardige proporties zijn, maar het schot is onbeschrijflijk zwak." Binnen een paar jaar was het huwelijk, zoals het was, voorbij.

In de jaren dertig was Tallulah in het ziekenhuis opgenomen voor wat werd aangekondigd als een "buiktumor" maar eigenlijk een geval van gonorroe was, die ze had opgelopen van George Raft, zo hevig dat het haar dicht bij de dood bracht. Het leidde tot een vijf uur durende radicale hysterectomie en tegen de tijd dat ze het ziekenhuis verliet woog ze nog maar 70 pond. Onversaagd kondigde ze aan haar dokter aan: "Denk maar niet dat dit me een lesje heeft geleerd!" Door de hysterectomie was ze niet alleen psychisch wankel, maar ook erotisch verzwakt - keer op keer getuigde ze van haar gebrek aan lichamelijk genot. Zo vertelde ze Tennessee Williams vriendin Sandy Campbell dat ze bij geen enkele man op wie ze verliefd was een orgasme kon krijgen. (Ze gaf als voorbeeld de multimiljonair Jock Whitney.) Louise Brooks rapporteerde aan Kenneth Tynan: "Ik heb altijd gedacht dat ze niet zo geïnteresseerd was in bed als iedereen dacht." Blijkbaar gaf Tallulah meer om de daad van verovering dan om de seksuele daad zelf.

ONGEREMD EXHIBITIONISME

Een ander aspect van haar pathologie was haar ongebreidelde exhibitionisme. Ze was beroemd omdat ze haar kleren uittrok op feestjes, omdat ze de deur van haar badkamer open liet en omdat ze werkte zonder slipje aan. Toen ze optrad in Thornton Wilder's "The Skin of Our Teeth," klaagden zoveel mensen in het publiek dat de Actors' Equity haar moest verplichten een onderbroek te dragen op het podium. Toen ze "Lifeboat" maakte, behandelde Alfred Hitchcock, zoals Lobenthal het zegt, klachten "met zijn veel geciteerde overleg over de vraag of de zaak moest worden doorverwezen naar de make-up of de kappersafdeling.

Aan het eind van de jaren dertig, na het mislukken van haar krachtige campagne om de rol van Scarlett in "Gone with the Wind" te bemachtigen, veranderde haar geluk. Haar indrukwekkende optreden in "The Little Foxes" van Lillian Hellman, als een boosaardige zuidelijke matrone die kil toekijkt terwijl haar man sterft, bracht Broadway in vervoering. Een maand na de première, in maart 1939, stond ze op de cover van Life en de tekst van het begeleidende verhaal was ondubbelzinnig: "Op de een of andere manier leek het onmogelijk om geschikte rollen te vinden voor deze vreemde elektrische vrouw met de lome ogen, de stap van de panter en de hese stem van de sirene. Maar nu ... vervult ze voor het eerst een rol die groot en fel genoeg is voor haar talent." Haar triomf was ongeëvenaard, behalve dan de woede en het chagrijn dat ze voelde toen ze de filmversie verloor van Bette Davis.

Eind 1942 opende ze in de allegorische "Skin of Our Teeth", waarin ze de onsterfelijke verleidster Sabina speelde in de verschillende gedaanten van dienstmeisje, winnares van een schoonheidswedstrijd en kampvolgster. Deze veeleisende rol gaf haar de kans om haar opzwepende humor en allure te tonen en bezorgde haar een tweede Broadway triomf. En al snel speelde ze een beroemde journaliste in het claustrofobische oorlogsdrama "Lifeboat". "Het was de meest onlogische casting die ik kon bedenken," zei Hitchcock later. "Is een reddingsboot midden op de Atlantische Oceaan niet de laatste plek waar je Tallulah zou verwachten?" Ja. Maar ze deed het (zij het wat zwaar) en werd beloond door de New York Film Critics Circle, die haar uitriep tot Beste Actrice van 1944. Er was nog maar één belangrijke film, een jaar later-"A Royal Scandal," die zonk onder het gewicht van Otto Preminger's regie en haar eigen ietwat moeizame optreden als Catharina de Grote.

In deze jaren, waarin ze een belangrijke rol speelde op Broadway, ontwikkelde Tallulah ook een serieuze interesse in politiek en wereldzaken. Ten tijde van Duinkerken zwoer ze niet meer te drinken totdat de geallieerden terug waren in Parijs, en ze hield min of meer woord. Op het thuisfront voerde ze campagne voor elke Democraat die ze zag en hielp ze haar vriendin Eleanor Roosevelt met het opzetten van het filiaal in Washington van de Stage Door Canteen. In het begin van de jaren vijftig, op het hoogtepunt van de invloed van Joseph McCarthy, was ze duidelijk over haar afkeer van hem: "Ik vind Senator McCarthy uit Wisconsin een schande voor de natie." Ze was ook een hartstochtelijke anticommunist.

Vanaf het begin was haar politieke mentor haar vader - hij stierf in 1940 - maar hoewel ze altijd beweerde dat hij de belangrijkste figuur in haar leven was, was de realiteit dat ze zich nooit op hun gemak voelden bij elkaar en bijna geen tijd met elkaar doorbrachten. Lobenthal is overtuigend als hij zegt dat het "papierspoor haar pogingen vastlegt om duidelijke grenzen rond hun relatie te stellen. . . . Maar wanneer ze wel schreef, vertelde haar onveranderlijke opsomming van alleen goed nieuws ons ook hoezeer ze zijn goedkeuring zocht." Ook haar relaties met de rest van haar familie waren niet minder gecompliceerd.

TAHULLAH KAN WOEST ZIJN

Nu vond ze echter een nieuwe familie. Een jonge actrice genaamd Eugenia Rawls, die haar dochter speelde in "The Little Foxes", werd een integraal deel van haar leven. Ze maakte Rawls' echtgenoot tot haar advocaat (hij won een grote schikking toen ze de makers van Prell shampoo aanklaagde voor het gebruik van de naam Tallulah in een reclamejingle), en ze was peettante voor de twee kinderen van het stel, die ze uiteindelijk elk een kwart van haar (grote) landgoed naliet. In een aangrijpend boek laat Rawls zien dat ze zowel van de oudere vrouw hield als haar begreep: "Tallulah kon woest zijn, haar lust voor lichaam en geest wild en soms grof, alsof alles bezeten en verslonden en vernietigd moest worden. En niets van dit alles deed er toe. Het was alsof al het vuil wegbrandde, zodat er een fragiel en loyaal iemand overbleef die graag wilde behagen."

In 1948 verscheen Tallulah op Broadway in een revival van Noël Cowards "Private Lives," die ze al een tijdje af en toe in zomerstock had gespeeld en die ze tot 1950 in het hele land bleef spelen. Dit was haar enige toneelvoorstelling die ik heb gezien en ze zette een geweldige show neer. Het was niet de show van Noël Coward, maar haar eigen uitbarsting van hoge camp en lage komedie. Het publiek smulde ervan - Coward, voorspelbaar, niet - en ze verdiende er een fortuin mee, maar het was haar laatste hit in het theater. (Laten we een reeks onbeduidende komedies en de ramp van Cocteau's "The Eagle Has Two Heads", waaruit ze de jonge Marlon Brando liet ontslaan, en het debacle van haar revival van "A Streetcar Named Desire" even buiten beschouwing laten). Er waren een aantal onbesliste cabaret engagementen en ontelbare radio en TV optredens, maar dat was allemaal niets vergeleken met haar glorie dagen. In haar laatste achttien jaar - en ze was pas zesenzestig toen ze stierf - had ze slechts twee echte successen, beide in het begin van de jaren vijftig, en geen van beide was op het toneel of op het scherm.

In 1950 luidde Tallulah de commerciële radio met een knal uit als de m.c. van een wekelijkse extravaganza van anderhalf uur genaamd "The Big Show". Tot ieders verbazing, inclusief die van haarzelf, werd het niet alleen door critici geprezen als de potentiële redder van de radio, maar was het ook meteen een hit. (Een vriend van me zegt dat het zijn "lovertjes-gen" wakker maakte.) Vandaag de dag is het luisteren naar airchecks van "The Big Show" alsof je door een scheur in de tijd glipt: Ethel Merman is "Call Me Madam" aan het promoten en beledigingen aan het uitwisselen met "Tallu"; de geliefde Jimmy Durante maakt een zooitje van zijn tekst; Groucho Marx zingt "Some Enchanted Evening" met een Jiddisch accent; Bob Hope kraakt Jack Benny grappen; Tallulah kraakt Bette Davis grappen wanneer ze geen Dorothy Parker monologen aan het reciteren is. Je stijgt op naar haar vrijgevigheid, haar gevoel voor plezier, haar zelfspot, haar gegiechel en haar feilloze timing. Dit was een verdiend maar kortstondig succes, want de radio verloor het onvermijdelijk van de televisie.

En toen, in 1952, kwam haar boek. Prikkelbaar, eerlijk (voor die tijd) en amusant, het maakte een sensatie. Wie anders zou over haar huwelijk hebben geschreven: "Mijn interesses en enthousiasmen zijn te willekeurig voor langdurige toewijding, als je begrijpt wat ik bedoel. . . . Ik had te lang rondgezworven om gestopt te worden." Ze had hulp bij het samenstellen van het boek, maar de manische, bravoure stijl is puur Tallulah.

IK BEN WAT ER OVER IS VAN HAAR SCHAT

Toen ze de vijftig was gepasseerd, werden Tallulahs demonen sterker. Ze was altijd een zware drinker geweest; nu dronk ze een liter bourbon per dag, samen met een gevaarlijke mix van Tuinal, Benzedrine, Dexedrine, Dexamyl en morfine. Ze was altijd al slapeloos geweest, maar nu wilde ze dolgraag slapen - al in 1948 werd ze geobserveerd toen ze vijf Seconals en een brandy achterover sloeg na een avondje drinken. Ze kon het niet verdragen om alleen te zijn: vrienden, collega's, bedienden en de jonge mannen die ze aan zich bond en die ze haar "caddies" noemde, werden overgehaald of bevolen om de hele nacht op haar bed te zitten (of in haar bed te liggen) terwijl ze naar slaap snakte. Ze kon niet stoppen met praten - iemand volgde haar op een dag en beweerde dat ze zeventigduizend woorden had geschreven, de lengte van een roman. (Geen wonder dat de liedjesschrijver Howard Dietz opmerkte: "Een dag weg van Tallulah is als een maand op het platteland.") Lobenthal schrijft over "rekeningen voor rollen en rollen plakband" die ze in haar hotelsuite vond. Het bleek dat haar dienstmeisje 's nachts haar polsen samenbond om te voorkomen dat ze nog meer pillen zou innemen tijdens haar wakkere periodes. Op een nacht zag een collega haar in de hal van het hotel, "een wilde vrouw, als een gekooide chimpansee". Lobenthal vervolgt: "Zwierig haar, nauwelijks gewikkeld in een dunne badjas, zwaaide ze naar de muren, sputterend 'Waar ben ik?'". Er waren ernstige ongelukken en psychotische episodes; ze was gewelddadig onder sedatie.

Orson Welles noemde haar "het meest sensationele geval van een onvriendelijk verouderingsproces. Ik zal nooit vergeten hoe afschuwelijk ze er aan het einde uitzag en hoe mooi ze er aan het begin uitzag." Haar gevoel voor humor liet haar tenminste niet in de steek: als mensen op straat vroegen: "Ben jij niet Tallulah Bankhead?", antwoordde ze: "Ik ben wat er van haar over is, schat."

Jarenlang had ze gezegd dat ze dood wilde. Ooit, toen ze het Waarheidspel speelde met Tennessee Williams, bekende ze: "Ik ben vierenvijftig en ik wens altijd, altijd de dood. Ik heb altijd dood gewild. Ik wil niets anders meer." Een tiental jaren later, in 1968, kreeg ze eindelijk haar zin en bezweek ze snel aan een dubbele longontsteking. Haar laatste woorden waren "codeïne-bourbon."

Niet één van Tallulah's belangrijkste rivalen is zo verongelukt als zij; zelfs de alcoholische Laurette Taylor heeft haar verloren decennia goedgemaakt met haar onvergetelijk goede optreden in "The Glass Menagerie". Maar de anderen - Katharine Cornell, Helen Hayes, Ethel Barrymore, Lynn Fontanne, Eva Le Gallienne - waren in de eerste plaats actrices. Ze waren geobsedeerd door hun vak; ze leidden een relatief regelmatig leven en spaarden hun energie voor hun werk. Tallulah verving persoonlijkheid door techniek en excentriciteit door inspanning, en verspilde haar overvloedige talent - het voorspelbare resultaat van genegeerde richtlijnen en toegeeflijk gevoel van privilege. En omdat ze intelligent was, moet ze zich bewust zijn geweest van de verspilling. Geen wonder dat ze wanhoopte.

Dus wat blijft er over van deze "Humphrey Bogart in zijden slipjes", deze "meest doorgedreven libertijnse en vrijzwaaiende flapper van het tijdperk"? "The Little Foxes" voor theaterliefhebbers; "Lifeboat" voor filmliefhebbers; een vage herinnering aan een rumoerig leven en een spinnende stem. Haar laatste chroniqueur, Joel Lobenthal, laat haar niet echt tot leven komen, maar hij geeft om haar, verdedigt haar talent, leeft met haar mee in plaats van haar te veroordelen. Het is nu zeker tijd om haar te laten rusten.

_____________